“Het hart heeft zijn redenen, die het verstand niet kent.”

De hemel verhaalt van Gods majesteit, het uitspansel roemt het werk van zijn handen, de dag zegt het voort aan de dag die komt, de nacht vertelt het door aan de volgende nacht. Psalm 19: 2-5

Inleiding
Iedereen die het middelbaar onderwijs heeft gevolgd liep er wel eens tegenaan; de discussie tussen geloof en wetenschap en hoe die elkaar soms bestreden. Vooral het punt evolutie tegenover schepping was altijd een heet hangijzer. En voor veel mensen is het nog steeds een moeilijk discussiepunt. Hoe verhoudt de wetenschap zich tegenover geloof? Sluit wetenschap geloven uit? Of kun je als gelovige geen vertrouwen hebben in de wetenschap? Is geloven alleen maar voor domme naïeve mensen? In onze tijd kent de wetenschap een groot gezag en zeker als je in het onderwijs werkt kun je daar niet omheen. Tegelijkertijd hebben we ook lang gedacht dat wetenschap, techniek en economie ons vooruitgang zouden brengen, maar daar denken we op dit moment wel eens wat anders over. De wereld wordt niet alleen maar beter.

Blaise Pascal
De reden dat ik deze meditatie schrijf is dat de natuurkundige Blaise Pascal (1623- 1662) 400 jaar geleden werd geboren op 19 juni en dat er in de afgelopen weken aandacht aan hem werd besteed. Pascal is bekend geworden door zijn ontdekkingen. Zo is hij de ontwerper van de Wet van Pascal, in mijn tijd een gewild onderwerp bij het examen natuurkunde, maar ook is hij de ontwerper van de Pascaline -een mechanische rekenmachine- die nu als voorloper van de rekencomputer wordt beschouwd. Voor die tijd revolutionair. Maar er is nog iets wat hem bekend heeft gemaakt.
Pascal leefde in de zeventiende eeuw en dat was de tijd van de opkomst van het rationalisme.
Dat betekende dat men vond dat alleen de rede- dus dat wat het verstand kan waarnemen en verklaren- de enige bron van kennis kon zijn. Dus alleen dat kan bestaan wat feitelijk is waar te nemen of valt te herleiden aan de natuurwetten. En het duurde dan ook niet heel erg lang dat men probeerde God te bewijzen door verstandelijk denken of juist andersom: proberen te bewijzen dat God niet kan bestaan door wetenschappelijke verklaringen.

Pascal weigert hieraan mee te doen. Hij is een erkend wetenschapper, maar hij wil blijven geloven. Hij ziet geen tegenstelling ontstaan tussen geloof en wetenschap en probeert zijn tegenstanders te overtuigen dat geloven in God met redelijke argumenten te onderbouwen is. Een van zijn bekendste uitspraken daarbij was: “Het hart heeft zijn redenen, die het verstand niet kent.”. Pascal probeert hier duidelijk maken dat de waarheid nooit alleen kan bestaan uit feiten en waarnemingen, maar dat er ook nog zoiets bestaat als het hart. En dan bedoelt hij liefde, schoonheid en verlangens. Voor Pascal is geloven vooral een zaak van een relatie hebben met God. God heeft de mens zo gemaakt dat die mens God kan kennen en liefhebben. En dat gaat buiten de wetenschappelijke waarneming om.

Als Pascal in 1662 komt te overlijden vinden ze in zijn kleding een klein briefje met daarop de volgende tekst:

God van Abraham, God van Isaak, God van Jacob, niet van de filosofen en geleerden.
Zekerheid, zekerheid; gevoel, vreugde, vrede.
God van Jezus Christus. […]
De wereld en alles vergetend, behalve God. Hij is enkel te vinden langs de wegen van het evangelie. Grootsheid van de menselijke ziel. […]

Onze vragen en twijfels zijn dus niet nieuw, die begonnen al in de zeventiende eeuw en hebben inmiddels veel terrein gewonnen, maar geloof en wetenschap sluiten elkaar nog steeds niet uit. Pascal kreeg trouwens veel navolgers: Er zijn diverse boeken te krijgen van gelovige wetenschappers die proberen uit te leggen hoe geloof en wetenschap samen kunnen gaan.

Psalm 19
In Psalm 19 probeert koning David duidelijk te maken dat we God kunnen leren kennen uit de schepping en uit Zijn woord. Wat David daar bedoelde was de Thora, de vijf boeken van Mozes.
Je leerde dus God kennen uit het boek van de natuur en uit het boek van het verbond, waarin God gehoorzaamheid vroeg van zijn volk Israël. David rekende daarmee af met het idee wat toen in de wereld heel erg gangbaar was, dat de schepping en de hemellichamen behoorden tot de wereld van de goden en dat die over grote krachten beschikten als het ging om het welzijn van de mens. Je had in die tijd diverse vruchtbaarheids- en natuurgoden.

Voor David is de schepping het handwerk van God. In de schepping kun je ontdekken hoe mooi en hoe goed God alles gemaakt heeft. De mens mag daarin leven, mag daarvan genieten en zich erover verwonderen.

Dat was ook het punt wat Pascal wilde maken. God is de maker, en Hij weet alles al. De mens probeert door de eeuwen heen erachter te komen hoe het werkt en dat is dan wetenschap. Maar die wetenschap gaat het kennen van God nooit te boven. Paulus schrijft het als volgt: Nu zien we nog maar een afspiegeling, een raadselachtig beeld, maar straks staan we oog in oog. Nu is mijn kennen nog beperkt, maar straks zal ik volledig kennen, zoals ik zelf gekend ben.” (1 Korinthe 13: 12)

Dus aan het einde van alle tijden komen we alles te weten. Nu moeten we nog een juiste balans zien te vinden tussen geloof en wetenschap. Sterkte ermee. lk besluit met een paar regels uit het lied van Ivo de Jong (Te vinden in de bundel “Zangen van zoeken en zien” lied 167)

Ik zoek U met gesloten ogen
en altijd anders dan ik dacht
hebt U zich over mij gebogen
zoals een moeder in de nacht.

Soms roep ik U met grote vragen
moet ik door diepe stilten gaan
ga dan met mij, en wil mij dragen
en spreek mij in mijn wezen aan.

Zo vaak is over U gelogen
zo anders over U gedacht.
U kent ons, U die bent bewogen
die met ons huilt en met ons lacht.

Deze meditatie is gepubliceerd in de Tsjerkepraat van 6 juli 2023

Pieter Knijff